مقالات

سفر مرا به زمين های استوايی برد.
و زير سايه آن «بانيان» سبز تنومند
چه خوب يادم هست
عبارتی که به ييلاق ذهن وارد شد:
وسيع باش، و تنها، و سر به‌زير، و سخت.
   سفر به شرق بازمی‌گردد، شرقی که لحنی آشنا دارد، مثل رسيدن به اصل، مثل رسيدن به نقطه اول... سفر به زمينهای آفتابی استوايی می‌رسد. جايی كه درختان هميشه سبزند و هيچگاه «با نشستن يک سار روی شاخه يک سرو کتاب فصل ورق» نمی خورد. چيزی فراتر از فصلها در استوای شرق می گذرد...
   نشستن در سايه «بانيان» سبز تنومند و ادراک چيزی، يادآور روشنيدگی بودا زير درخت انجير کهن و دريافت ناگهانی اوست (کلاسهای کريشنامورتی نيز گفته می شود زير چنين درختانی برگزار می‌شد). و اين قطعه دقيقا موازی با آن اتفاق بزرگ است.
   واما نکته ای که در مورد کلمه «ييلاق» به ذهنم رسيد: اينجا دوباره بر بازگشت به ابتدا تاکيد می شود. ذهن در نوسان است و در ييلاق و قشلاق. اينجا معلوم می شود که قبلا ذهن مسافر در شرق بوده و اين عبارت را دريافته؛ اما اينجا پس از سفر به غرب و بازگشت، آن را به ياد می آورد.
   عبارتی که به يیلاق ذهن وارد شد: وسيع باش، و تنها، و سربه‌زير، و سخت: نشانه های روشن يک تفکر شرقی. تفکر درونگرايی که تمام جهان را از درون فتح می کند. فکرش از عادتها دور و وسيع است. منحصر به خودش است و کسی را چون خودش و به اهميت خود واقعی اش نمی داند (تنها). شکايت و جنگ ندارد (سربه‌زير). بلکه در مقابل مشکلات ظاهری دنيا، صبور و سخت است. و اين نشانه های درختی هم هست که مسافر زير آن نشسته. و اين نشانه های سهرابی هم هست که ما به خيال خود رد پای شعرش را دنبال می کنيم...

من از مصاحبت آفتاب می آيم،
کجاست سايه؟
  در قطعه قبلی ديديم که مسافر به سرزمين آفتاب (شرق) می رسد و با اين حال، «زير سايه» درختان تنومند عبارتی مهم به ذهنش می آيد. در دوخط بعدی نيز مسافر می گويد از مصاحبت با آفتاب آمده است و در پی سايه می گردد. اين گريز از آفتاب محض و پناه به سايه در اشعار قديمی سهراب نيز سابقه دارد. خصوصا در شعر معروف «شاسوسا»، که درونمايه عمده آن به نظر گريز از آفتاب و پناه به سايه است:
« شاسوسا، شبيه تاريک من!
   به آفتاب آلوده ام.
   تاريکم کن، تاريک تاريک، شب اندامت را در من ريز...»
انگار در هجوم روشنيدگی تاب نمی آورد و به سمت خنکای آرام سايه پناه می برد، تا بتواند دمی باز از آفتاب بگويد و چيزی به ييلاق ذهنش وارد شود. سهراب در يادداشتهای خود (هنوز در سفرم) مفهوم هنر را چنين چيزی می داند:
« به رمز زيبايی ها که سفر می کني، نيمه راه، سرشاری خود را تاب نمی آوری، باز می گردی تا از ديده های راه بگويی: و هنر پيدا می شود...»

   توصيف سفری که از «باغ چندسالگي» شروع شد اينجا به پايان می رسد. از اينجا به بعد چندين قطعه وجود دارند که با «ولی...» آغاز می‌شوند...

ادمه دارد...

 (سلسله مقالات نقد و بررسی شعر بلند مسافر، اثر سهراب سپهری، در وبلاگ کفشهایم کو منتشر می شد. چند مقاله آخر را به سایت خودم انتقال داده ام. برای خواندن مقاله های قدیمیتر از همین سلسله مقالات به آرشیو وبلاگ کفشهایم کو مراجعه نمایید.)